معرفی انواع دادگاه

مقدمه

دادگاه را می‌توان به عنوان یک نهاد اجرایی برای رسیدگی به وضایع حقوقی و حل و فصل اختلافات حقوقی بین افراد یا نهادها تعریف کرد. این نهاد قضایی وظیفه دارد قوانین و مقررات حاکم بر یک جامعه را در پیش گرفته و با اعمال آنها در مسائل حقوقی به صورت مستقل و عادلانه تصمیم بگیرد.

دادگاه چیست؟

دادگاه مکانی است که به عنوان یک سازمان دولتی صلاحیت این را دارا است که طبق قانون به مشکلات حقوقی طرفین و در اجرای عدالت در امور مدنی، اداری و کیفری رسیدگی کند و در جهت عدالت رای صادر نماید.دادگاه زیر نظر دادسرا فعالیت میکند.

انواع  دادگاه:

 1) دادگاه حقوقی:

دادگاه حقوقی همانطور که از نامش معلوم است به اختلافات حقوقی رسیدگی می‌کند یعنی مواقعی که دعوای حقوقی به وجود می‌آید انسان برای گرفتن حق خود و جبران ضرر و زیان به دادگاه مراجعه می‌کند،مشکلات حقوقی مشکلاتی اند که در قانون مدنی مطرح شده‌اند مانند: قراردادها، اموال ،مالکیت، و امور مرتبط با خانواده از جمله طلاق ،مهریه، نفقه زن و...

این دادگاه برای حل مشکل بین افراد است و منظور از واژه حقوقی دعاوی است که به حقوق افراد ضرر و زیان وارد شده است و افراد برای جبران ضرر و زیان خود در این دادگاه مشکلات خود را مطرح می‌کند که با مطرح کردن مشکلات خود مجازاتی برای فردی که حقوق را ضایع میکنند، وضع و اعمال نمی‌شوند،تنها حق درخواست کننده به او باز می‌گردد و طرف دعوی باید خسارت بپردازد.

دادگاه حقوقی خود شامل موارد زیر است:

 دادگاه عمومی حقوقی: این دادگاه حق رسیدگی و پیگیری همه مشکلات و اختلافات را دارد به غیر آنچه که توسط قانون در استثنای مرجع دیگری قرار داده شده است این دادگاه به دستور رئیس قوه قضاییه در شهرستان‌ها ،بخش‌ها و مکان‌های معلومی از شهرهای بزرگ برای پیگیری و رسیدگی به مشکلات و اختلافات حقوقی تشکیل می‌شود و صلاحیت این دادگاه عام است.

دادگاه‌های عمومی حقوقی با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل تشکیل می‌شود در این دادگاه قاعده وحدت قاضی حکم فرماست هر دادگاه عمومی یک قلمرو قضایی دارد که آن را حوزه قضایی می‌نامند.

به جز دادگاه ها عمومی که صلاحیت عام دارند و به تمامی اختلافات رسیدگی می‌کنند دادگاه‌های دیگری وجود دارند که صلاحیت آنها محدود به موارد خاصی می‌باشد که این دادگاه‌ها به عنوان دادگاه‌های اختصاصی شناخته می‌شوند و در نقطه مقابل دادگاه‌های عمومی قرار می‌گیرند دادگاه‌های اختصاصی اجازه رسیدگی به هیچ پرونده‌ای را ندارند مگر آنچه را که قانون صراحتا اجازه داده است.

2) دادگاه خانواده: دادگاه خانواده یکی از دادگاه‌های اختصاصی هست که قوه قضاییه صرفاً به دلیل رسیدگی به مشکلات مربوط به خانواده تاسیس نموده است این دادگاه در جهت پیگیری به مسائل و مشکلات مربوط به خانواده تشکیل می‌شود و اغلب مراجعه کنندگان به این دادگاه بانوان هستند به همین دلیل در این دادگاه قاضی خانم هست تا مشکلات آسان‌تر بیان و رسیدگی شوند شما میتوانید برای رسیدگی بهتر به مشکلات خانوادگی همراه با یک وکیل خانواده به دادگاه مراجعه کنید.

قضات دادگاه خانواده باید حداقل ۴ سال سابقه خدمت قضایی داشته باشند.

قوه قضاییه موظف است در هر حوزه قضایی به اندازه کافی شعبه دادگاه خانواده تشکیل دهد در شهرهای کوچکی که دادگاه خانواده تشکیل نشده است دادگاه مستقر در آن شهر به امور مرتبط به دعاوی خانواده رسیدگی می‌کند و در مورد پرونده‌های اصل نکاح و حل شدن آنها زدیک‌ترین شعبه ارجاع می‌شوند.

صلاحیت دعاوی دادگاه خانواده :

1)  سرپرستی کودکان بی‌سرپرست

2) اهدای جنین

3) تغییر جنسیت

4) نسب

5) حضانت و ملاقات فرزند

6) رشد،حجر و رفع آن

7) تمکین و نشوز

8) مهریه  

9) جهیزیه

10) طلاق،رجوع،فسخ و انفساخ نکاح،بزل و مدت انقضای آن

11) نفقه ارقاب

12) ازدواج مجدد

13) شروط ضمن عقد نکاح

14) نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح

15) نامزدی و ضرر های ناشی از بر هم زدن آن

16) نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت

17) امور راجع به غایب مفقودالاثر

18) ولایت قهری، قیمومیت، امور مرتبط به نازل و امین اموال محجور آن و وصایت در امور مرتبط با آنان

دادگاه انقلاب

این دادگاه یکی از دادگاه‌های کیفری محسوب می‌شود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن سال ۱۳۵۷ به جهت برخورد قاطع با رفتار هایی که باعث تحکیم رژیم پهلوی بوده و یا انقلاب تازه شکل گرفته اسلامی را به خطر می‌انداخته است به وجود آمد، که یکی از مهم‌ترین دادگاه های ایران است.

در دادگاه انقلاب رسیدگی به جرم و جزا حقوقی و دفاع از حق متهم توسط وکیل کیفری انجام میشود.که بایستی وکیل مورد تایید رئیس قوه قضاییه باشد.
دادگاه انقلاب در مرکز هر استان به دستور رئیس قوه قضاییه تشکیل می‌شود، ساختار این دادگاه از یک رئیس یا دادرس علی البدل و یا مستشار تشکیل می‌شود.

در این دادگاه به جرایمی رسیدگی می‌شود که در قانون آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده است.

 از جمله جرایمی که در دادگاه انقلاب به آن رسیدگی می‌شود:

1) اهانت به بنیان گذار جمهوری اسلامی و مقام معظم رهبری

2) جرائمی که بر علیه امنیت داخل و خارج است، محاربه و فساد فی الارض،تجمع و تبانی بر علیه جمهوری اسلامی ایران،تخریب اموال عمومی برای مقابله با نظام و...

3) همه جرم‌هایی که در ارتباط با روانگردان،مواد مخدر و سازه‌های آن می‌باشد و همچنین قاچاق اسلحه‌، مهمات و مواد تحت کنترل و....

4) و دیگر مواردی که طبق قانون،این دادگاه صلاحیت رسیدگی به آن را دارد.

زمانی که از جرایمی که بر علیه امنیت هستند، صحبت می‌کنیم منظور طیف گسترده‌ای از جرایم در قانون مجازات اسلامی می‌باشد مانند: ترور، جاسوسی و تبانی به منظور آسیب رساندن به نظام جمهوری اسلامی و...می باشد که در قانون بخش جرایم بر علیه امنیت را شامل می‌شود.

دادگاه تجدید نظر

 دادگاه‌های تجدید نظر از جهت صلاحیت مانند دادگاه‌های عمومی است یعنی همان دسته از دعاوی را پیگیری می‌کنند ولی با این تفاوت که دادگاه تجدید نظر از دادگاه‌های عمومی یک درجه بالاتر می‌باشند، اما هیچ پرونده ای را به صورت مستقیم  نمی‌شود به دادگاه تجدید نظر ارجاع داد، مگر در این صورت که در مرحله قبل تر یعنی در دادگاه عمومی به عنوان مرجع رسیدگی کننده بدوی مورد بررسی و رسیدگی قرار گرفته باشد.

در مواقعی که هر یک از طرفین دعوا نسبت به حکم صادر شده از دادگاه بدوی اعتراض داشته باشند از یک دادگاه دیگر می‌خواهند تا دوباره پرونده بررسی شود بدین گونه دادگاهی که به پرونده و رای صادر شده دوباره رسیدگی کند دادگاه تجدید نظر نام دارد این دادگاه یکی از مراجع قضایی است که در مرکز هر استان وجود دارد برخلاف دادگاه‌های عمومی که فقط با حضور یک قاضی دادگاه تشکیل می‌شود دادگاه تجدید نظر از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود و هدف آن رسیدگی به رای‌هایی است که قابلیت تجدید نظرخواهی را دارند.

همچنین در دادگاه عمومی حضور داشتن طرفین دعوا الزامی می‌باشد یعنی دادگاه زمانی را تعیین و  طرفین را جهت رسیدگی دعوت می‌کند تا دفاعیات آنان را بشنود اما در دادگاه تجدید نظر طرفین دعوا به جلسه رسیدگی دعوت نمی‌شوند مگر در زمان‌های خاصی که دادگاه حاضر بودن از طرفین دعوا را الزامی بداند.

 دادگاه کیفری

 از اصلی‌ترین مراجع رسیدگی کننده به دعاوی کیفری در کشور دادگاه کیفری است مراجع رسیدگی کننده به دعاوی کیفری به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1) مراجع قضایی: این مراجع به مشکلات میان مردم و دولت می‌پردازند و تحت نظر قوه مجریه می‌باشند و از خارج از قوه قضاییه تشکیل می‌شود، مسئولین این دادگاه قاضی نیستند.

۲) مراجع قضایی: برخلاف مراجع غیر قضایی مراجع قضایی به دعوا بین مردم رسیدگی می‌کنند و مسئولین آن قضات می‌باشند.

در قانون مجازات اسلامی موضوع‌های کیفری موضوعاتی اند که انجام دادن آنها جرم تلقی می‌شود و برای آنها مجازات تعیین شده است به عبارتی اگر شخصی کاری انجام بدهد که در قانون جرم باشد در دادگاه کیفری به آن رسیدگی می‌شود برای مثال کلاهبرداری، تهدید، مزاحم تلفنی و... جرم هستند و به این موضوعات در دادگاه کیفری رسیدگی میشود.

دادگاه‌های کیفری خود به ۵ گروه تقسیم می‌شوند: دادگاه کیفری ۱ ، دادگاه کیفری ۲، دادگاه اطفال و نوجوانان، دادگاه نظامی و دادگاه انقلاب هستند که به صورت جداگانه به هر یک خواهیم پرداخت:

دادگاه کیفری یک: 

دادگاه کیفری یک در مرکز هر استان برگزار می‌شود و همان دادگاه کیفریِ سابقِ استان می‌باشد که در ماده ۲۹۶ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه کیفری یک از یک رئیس و دو مستشار تشکیل شده است و با حضور دو عضو از این سه عضو جلسه دادگاه تشکیل می‌شود و در صورتی که رئیس دادگاه در دادگاه حاضر نباشد ریاست جلسه دادگاه به عهده عضو مستشاری سپرده می‌شود که سابقه کاری بیشتری دارد.

دادگاه کیفری یک صلاحیت رسیدگی به جرایم سنگین را دارد مانند:

1) جرایمی که مجازات آن باعث گرفتن حیات است.

2) رسیدگی به جرایمی که مجازات آن قطع عضو است و یا جنایت عمدی علیه تمامیت جسمانی با مقدار یک دوم دیه کامل یا بیشتر از آن

3) رسیدگی به جرایمی که مجازات  آن حبس ابد می‌باشد

4) جرم‌های سیاسی و مطبوعاتی

5) جرم‌هایی که موجب مجازات تعزیری درجه ۳ و بالاتر درجه ۳ باشند

دادگاه کیفری دو:

 دادگاه کیفری ۲ صلاحیت رسیدگی به جرایم به صورت عام را دارد مگر اینکه قانون رسیدگی به جرمی را در صلاحیت مرجع دیگری گذاشته باشد مثل قتل که به صورت خاصی در دادگاه کیفری ۱ به آن پرداخته می‌شود.

بنابراین این دادگاه به تمامی جرایم صلاحیت رسیدگی دارد جز در مواردی که قانون رسیدگی به بعضی از جرایم را در صلاحیت یک دادگاه دیگر قرار داده باشد مثل تهدید، تخریب، کلاهبرداری، توهین، خیانت در امانت و ...

ساختار دادگاه کیفری ۲ از یک رئیس یا دادرس تشکیل می‌شود و در همه جلسات تشکیل شده دادستان و نماینده او می‌تواند حاضر شوند اما حضور نداشتن دادستان یا نماینده‌اش به معنای عدم تشکیل جلسه نمی‌باشد جز در مواردی که رئیس دادگاه حضور آنها را ضروری بداند.

این دادگاه یک قاضی دارد و جلسات آن در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل می‌شود.

شیوه رسیدگی در دستگاه کیفری ۲ به این صورت می‌باشد که بعد از تمام شدن رسیدگی در دادسرا بازپرس قرار جلب دادرس صادر می‌کند و با این کار خود از دادگاه درخواست رسیدگی به پرونده مطروحه و مجازات قانونی برای جرم رخ داده را می‌کند.

بازپرس بعد از صدور قرار جلب دادرسی و کیفرخواست، آنها را به دادگاه ارسال می‌نماید مدیر دفتر دادگاه یک زمان مشخص برای رسیدگی به پرونده تعیین می‌کند و زمان تعیین شده به شاکی و متهم ابلاغ می‌شود طرفین دعوا در دادگاه حضور می‌یابند و دفاعیات خود را ارائه می‌دهند دادستان با قرار جلب دادرسی موافقت کرده و پرونده را پیگیری می‌کند و در نهایت رای خود را صادر می‌نماید.

دادگاه اطفال و نوجوانان

 صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان در رسیدگی به جرائم افرادی است که سن آنها زیر ۱۸ سال است اگر نوجوان خاطی مرتکب یکی از جرائمی شود که دادگاه کیفری ۱ یا انقلاب  صلاحیت رسیدگی به آن را داشته باشد، باید در دادگاه کیفری ۱ ویژه جرایم اطفال و نوجوانان به جرایم آن رسیدگی شود، شایان به ذکر است که تشریفات رسیدگی در این دادگاه متفاوت است از سایر دادگاه‌های کیفری.

 این دادگاه یکی از دادگاه‌های تخصصی است،اگر سن طفلی که مرتکب جرم شده از ۱۸ سال کمتر باشد و قبل از رسیدگی به جرم او در دادگاه، سن او از ۱۸ سال بیشتر شود بررسی و رسیدگی به جرم طفل در سایر دادگاه‌های کیفری طبق صلاحیت دادگاه انجام می‌شود.

و همچنین اگر طفلی که مرتکب جرم شده است کمتر از ۱۸ سال باشد و رسیدگی به پرونده او در دادگاه اطفال و نوجوانان شروع شده باشد و در زمان رسیدگی سن طفل بیشتر از ۱۸ سال گردد رسیدگی به پرونده طفل در همان دادگاه اطفال و نوجوانان ادامه پیدا خواهد کرد.

دادگاه نظام

یکی از انواع دادگاه های کیفری دادگاه نظام می‌باشد این دادگاه به جرایمی رسیدگی می‌کند که توسط نیروهای نظامی و انتظامی در زمان انجام وظیفه اتفاق افتاده است،نیروها و کارکنان وزارت دفاع ،نیروهای سپاه پاسداران،ناجا و بسیجیان از موقع شروع خدمت تا زمان پایان خدمت خود تحت نظر و پوشش دادگاه نظام می‌باشند و به جرائم آنها در دادگاه نظام رسیدگی می‌شود.

با توجه به ویژگی شغلی و سازمانی این افراد دادگاه نظام به جرایم مربوط به نظامیان رسیدگی می‌کند و با تشکیل این دادگاه عدالت کیفری در جامعه تحقق پیدا می‌کند.

دادگاه نظام،خود انواعی دارد: دادگاه نظام دو، دادگاه نظام یک، دادگاه تجدید نظر، دادگاه نظام ۲ زمان جنگ، دادگاه نظام ۱ زمان جنگ و دادگاه تجدید نظر زمان جنگ، که دادگاه‌های نظامی زمان جنگ، برای ایجاد نظم و برخورد با مجرمین در زمان جنگ تشکیل می‌شوند.

دادگاه نظام ۲: این دادگاه همانند دادگاه کیفری ۲  از یک رئیس و کارشناس تشکیل می‌شود و در صورتی که رئیس دادگاه حضور نداشته باشد جلسه دادگاه توسط دادرس علی البدل پیگری خواهد شد.

دادگاه نظام 1:این دادگاه مثل دادگاه کیفری ۱ می‌باشد ساختار آن از یک رییس و دو مستشار تشکیل می‌شود و در صورت حضور دو نفر از این سه نفر جلسه رسمیت پیدا می‌کند.

دادگاه تجدید نظر نظام:اعضای این دادگاه مانند دادگاه نظام ۱ و دادگاه تجدید نظر استان میباشد و ساختار آن از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود و رئیس دادگاه تجدید نظر نظام از سمت رئیس قوه قضاییه مشخص می‌شود و از شرایط تعیین آن این است که حداقل در سمتِ قضاوت ۱۵ سال سابقه کاری داشته باشد.

نتیجه گیری 

دادگاه‌ها نقش مهمی در حفظ نظم اجتماعی و حقوق شهروندان ایفا می‌کنند. آنها به عنوان محلی برای حل و فصل اختلافات و اعمال عدالت بین افراد و نهادها عمل می‌کنند. به‌وسیله تفسیر قوانین و مقررات، آنها سعی در صداقت و عدالت دارند تا حقوق و تعهدات مردم را حفظ کرده و به حاکمیت قانون احترام بیشتری بخشند.

چالش‌هایی مانند تداخل سیاست در دستگاه قضایی، حفظ استقلال دادگاه‌ها و تضمین عدالت در تصمیم‌گیری‌ها، مدیریت بهینه پرونده‌ها و کاهش زمان صدور حکم از جمله مسائلی هستند که دادگاه‌ها برای بهبود واقعه به‌آنها پرداخته‌اند.

دادگاه‌ها به عنوان پایه اصلی نظام قضایی، اهمیت بسیاری دارند و همواره تمرکز بر ارتقاء کیفیت تصمیم‌گیری‌ها و حفظ حقوق انسانی باید در آنها مطرح باشد.