تفاوت دادگاه و دادسرا

مقدمه

سلام عرض می کنیم به شما خواننده محترم و بزرگوار. از این که مقاله تیم وکلای کارپردازان را برای بالا بردن دانش خود انتخاب نمودید از شما سپاسگزاریم.

در این مقاله به شما آموزش داده می شود که دادسرا چیست و دادسرا ها چه وظایفی دارند. و نیز دادگاه چیست و چه وظایفی بر عهده دادگاه ها می باشد و در انتها تفاوت دادسرا و دادگاه به جه عواملی بر می گردد.

تیم وکلای کارپردازان در این مقاله به تمام این موارد برای بالا بردن سطح دانش شما پرداخته اند. امیدواریم از همراهی با تیم وکلا بهره کافی را ببرید.

تعریف دادسرا

دادسرا یا دادگاه که در قوانین ایران به آن مجلس دادگاه نیز گفته می‌شود، یکی از نهادهای قضایی کشور است. دادسراها به عنوان جایی برای بررسی و صدور قرار می‌باشند که اکثر پرونده‌های کیفری، حقوقی و مدنی در آن جریان می‌یابند. در ایران، دادسراها به سه نوع تجدید نظر، ابتدایی و اجرایی تقسیم می‌شوند.

دادسراهای تجدیدنظر مسئولیت بررسی اسناد و پرونده‌های دیوان‌های عمومی را برعهده دارند و در صورت نیاز می‌توانند تصمیمات دیوان‌ها را تغییر دهند یا بازنگری کنند. دادسراهای ابتدایی بر عهده بررسی و صدور رأی نهایی در پرونده‌ها قرار دارند و مسئولیت اعلام نتیجه نهایی دادگاه را بر عهده دارند. دادسراهای اجرایی نیز مسئولیت اجرای حکم‌های صادره از این دادگاه‌ها را بر عهده دارند.

هر دادسرا شامل یک رئیس و دستیاران آن می‌باشد. رئیس دادسرا به عنوان قاضی فوق‌العاده منصوب می‌شود و به انتخاب هیأت عمومی دیوان عالی کشور تأیید می‌شود. دادسراها در سراسر کشور قرار دارند و هر شهرستان دارای یک دادسرا می‌باشد. برخی از شهرهای بزرگتر نیز ممکن است بیش از یک دادسرا داشته باشند.

در نهایت، دادسراها نقش بسیار مهمی در قضاوت پرونده‌ها و صدور حکم نهایی در قوانین ایران دارند و بازیابی حقوق و اجرای عدالت در جامعه را تضمین می‌کنند.

 وظایف دادسرا در ایران

وظائف دادسرا در ایران چندین مورد است که به طور کلی می توانند شامل موارد زیر باشند:

1. ترجمه و تحویل اسناد قانونی: دادسراها مسئولیت تحویل و ترجمه اسناد قانونی مانند دستورالعمل ها، حکم ها و نصوص قوانین را برعهده دارند. این اسناد می تواند به عنوان مدرک در دعاوی حقوقی استفاده شود.

2. ثبت نام دعاوی: دادسراها محل ثبت دعاوی حقوقی هستند. وظیفه آنها این است که دعاوی مربوطه را در سیستم قضایی به ثبت برسانند و شماره پرونده را به طرفین اعلام کنند.

3. ارائه مشاوره حقوقی: دادسراها به شهروندان و کسانی که نیاز به مشاوره حقوقی دارند، مشاوره حقوقی را ارائه می دهند. این مشاوره می تواند شامل راهنمایی در زمینه روند قضایی، حقوق و تشریعات مختلف باشد.

4. صدور مجوزهای قضایی: برخی از مجوزهای قضایی مانند مجوز ازدواج، طلاق، وصیت نامه و غیره از طریق دادسراها صادر می شود. دادسراها به عنوان مرجع قانونی اصلی برای صدور این مجوزها عمل می کنند.

5. هماهنگی و تنظیم جلسات قضایی: دادسراها مسئولیت برگزاری جلسات قضایی مانند جلسات داوری، جلسات دادگاه و غیره را نیز بر عهده دارند. آنها وظیفه دارند تمام موارد مربوط به جلسات را تنظیم و هماهنگ کنند.

به طور کلی، دادسراها نقش مهمی در فرآیندهای قضایی و حقوقی دارند و وظایف متنوعی را انجام می دهند تا به جریان صحیح دادرسی کمک کنند.

انواع دادسرا

در حال حاضر چهار نوع دادسرا در نظام قضایی ایران و ساختار آن میتوان یافت :

الف) دادسرای دیوان عالی کشور

ب) دادسرای عمومی و انقلاب

پ) دادسرای نظامی

ت) دادسرای ویژه روحانیت

که اکنون به شرح هریک از آنها می پردازیم: 

دادسرای دیوان عالی کشور

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دیوان عالی کشور به منظور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه ی قضایی و انجام مسئولیت هایی که طبق قانون به آن محول می شود بر اساس ضوابطی که رئیس قوه قضاییه تعیین می کند، تشکیل شده است.

دادسرای دیوان عالی کشور در کنار دیوان عالی کشور نقش خود را در انجام وظیفه‌ ایفا میکند. البته به این نکته باید توجه داشت که به دلیل اینکه دیوان عالی کشور در تهران استقرار دارد و صلاحيت آن کشوری میباشد ، دادسرای دیوان نیز در تهران قراردارد اما صلاحيت آن شامل تمام قلمرو جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

مقامات دادسرای دیوان عالی کشور عبارتند از: (دادستان کل کشور، معاون اول، شش معاون و به تعداد لازم دادیار). 

دادستان کل کشور در بین تمامی قضات دادسرا از لحاظ سلسله مراتب، به عنوان عالی‌ترین رتبه مقام قضایی به شمار می‌آید و ریاست دادسرای دیوان عالی کشور را بر عهده دارد.

دادسرای عمومی و انقلاب

در هر حوزه قضایی که ملاحظه میکنید یک دادسرای عمومی و انقلاب وجود دارد که مسئولیت آن با دادستان آن حوزه قضایی است . (البته در حوزه قضایی بخش‌ها که دادسرایی وجود ندارد وظایف دادستان در این مواقع بر عهده رئیس حوزه قضایی و در غیاب وی این وظایف برعهده دادرس على‌البدل دادگاه قرار میگیرد).

دادسرای نظامی

این دادسرا از آنجا که نام او پیداست به منظور انجام تحقیقات مقدماتی در این بخش یعنی در خصوص جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح، دادسرایی به عنوان دادسرای نظامی در معیت دادگاه‌های نظامی تشکیل می‌شود.

دادسرای نظامی را فقط در مرکز استانها میتوان یافت زیرا اینگونه دادسراها فقط در مرکز استان تشکیل می‌شوند ولی در سایر شهرستان‌ها نیز در صورت نیاز با عنوان دادسرای نظامی ناحیه اجازه تشکیل چنین دادسرایی داده میشود.

دادسرای ویژه روحانیت

دادسرای ویژه روحانیت برای خود وظایفی دارند که بر اساس آیین‌نامه مربوط به آن می‌توان به شرح زیر آنها را بیان کرد:

۱ – اقدامات لازم جهت پیشگیری از وقوع تخلفات و جرایم در محدوده مسائل قضایی.

۲- ارشاد در امور خلاف شأن روحانیت.

۳- رسیدگی به جرایم روحانیون و پرونده‌هایی که به نحو مؤثری با اهداف این دادسرا مرتبط است.

 تعریف دادگاه در ایران

دادگاه در ایران یکی از نهادهای قضایی است که مسئولیت داوری درخواست‌ها و دعاوی مرتبط با قانون را برعهده دارد. نقش اصلی دادگاه، صدور حکم‌ها و رسیدگی به اختلافات حقوقی و جنایی است. دادگاه‌ها در ایران به دو دسته دادگاه‌های عمومی و دادگاه‌های ویژه تقسیم می‌شوند.

دادگاه‌های عمومی عموماً مسئولیت داوری در مواردی که قوانین عمومی درگیر هستند را برعهده دارند. این دسته از دادگاه‌ها به دو بخش دادگاه‌های دستگاه قضایی و دادگاه‌های مدنی تقسیم می‌شوند. دستگاه قضایی در داوری مواریث، طلاق و موارد دیگر قانونی مسئولیت دارد. دادگاه‌های مدنی نیز در رسیدگی به اختلافات مربوط به قراردادها، ملکیت، وام و سایر موارد شخصی مسئولیت دارند.

دادگاه‌های ویژه نیز به منظور رسیدگی به برخی اختصاصیت‌ها ایجاد شده‌اند. مثلاً دادگاه کیفری به تحقیق و رسیدگی به پرونده‌های جنایی متعلق است و دادگاه انقلاب به رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با انقلاب مسئولیت دارد.

همچنین لازم به ذکر است که دادگاه در ایران بر پایه قانون و قوانین کشور فعالیت می‌کند و به منظور اطمینان از عدالت در رسیدگی به پرونده‌ها، دستگاه قضایی معاونان پلیس و سایر نهادها را در بررسی موارد و گرفتن دلایل از شهودیان می‌تواند از آنها درخواست کند.

وظایف دادگاه انقلاب

طبق ماده ۲۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری مصوبه در سال ۱۳۹۲:« دادگاه انقلاب برای رسیدگی به جرم های موجب مجازات مندرجه در بند های الف، ب، پ و ت ماده ۳۰۲ این قانون با حضور رئیس و دو مستشار تشکیل می شود. رسیدگی به بقیه موضوعات با حضور رئیس یا دادرس علی البدل یا یک مستشار صورت می گیرد. » 

طبق ماده ۳۰۳ قانون آیین دادسی کیفری جرائم زیر جزو موارد وظایف رسیدگی دادگاه انقلاب محسوب می شوند: 

طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، برای اجرای اصل ۴۹ می بایست در مرکز استان ها و شهرستان ها به صلاحدید شورای عالی قضایی، شعبات دادگاه انقلاب تشکیل شوند. 

طبق ماده ۵ قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ دادستان باید در شرایط که حسب ادله، أموال و دارایی شخصی متعلق به بیت المال یا أمور حسبیه باشد، از دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم کند که طبق ماده ۸، دادگاه بعد از اثبات نامشروع بودن دارایی ها، حکم صادر کند و در نهایت طبق ماده ۱۰ در صورت اثبات جرم حکم صادر می شود. 

طبق ماده ۷، رسیدگی به تخلفات فروشنده های لباس های خارج از عرف، جزو وظایف دادگاه انقلاب است. 

طبق ماده ۱۱ قانون تعزیرات حکومتی، در مورد جرم هایی که در خصوص موسسه های دولتی تشخیص داده شده اند، دادگاه انقلاب اسلامی وارد عمل می شود. 

طبق تبصره ۶ ماده ۲ قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور، جرائم مرتبط با این حوزه در شرح وظایف دادسرای انقلاب اسلامی و دادگاه انقلاب اسلامی است. 

طبق تبصره ماده ۴۸ قانون تعزیرات حکومتی:« در صورت تشکیل شبکه به منظور ایجاد اختلال در نظام اقتصادی، به جز محکومیت به تعزیرات فوق توسط مراجع صدور احکام تعزیرات حکومتی موضوع توسط دادگاه انقلاب پیگیری می شد. 

طبق ماده ۱۱ قانون نحوه مجازات اشخاصی که در أمور سمعی و بصری فعالیت های غیر مجاز می کنند رسیدگی به این أمور نیز در موارد وظایف دادگاه انقلاب است.  

همچنین نحوه رسیدگی به أمور اشخاص که فعالیت های سمعی و بصری غیر مجاز می نمایند، برعهده دادگاه انقلاب اسلامی است. 

انواع دادگاه ها در ایران

دادگاه ها را در ایران به دو دسته حقوقی و کیفری میتوان تقسیم نمود.

وظایف دادگاه های حقوقی، رسیدگی به مشکلات و اختلافات اقتصادی و اجتماعی می باشد و نیز خسارات پیدا شده از تضییع حق شاکیان در حیطه های مالی، خانوادگی، قرارداد ها و … را برآورد و اعلام می دارند. 

دادگاه های حقوقی به موارد زیر تقسیم می شوند:

دادگاه عمومی حقوقی: روند این دادگاه به این صورت است که به همه دعواها به غیر از دعواهای کیفری و دعواهایی که مطابق با قانون در صلاحیت رسیدگی مراجع اختصاصی است، تحت نظر رئیس شعبه و یا دادرس علی البدل رسیدگی می شود. و در پایان، حکم نهایی توسط قاضی اعلام می گردد.

دادگاه تجدید نظر: روند دادگاه تجدید نظر از این قرار است که در صورتی که یکی از طرفین دعوا به رای صادره از دادگاه بدوی اعتراض داشته باشد، از دادگاه دیگری می خواهد تا به پرونده مجدّداً رسیدگی شود. بنابراین به آن دادگاهی که به پرونده ای و رای صادر شده آن، یک بار دیگر رسیدگی می کند دادگاه تجدیدنظر گویند.

دادگاه خانواده : این دادگاه در راستای رسیدگی به اختلافات و مشکلات مربوط به امور خانواده تعریف و برگزار می گردد. البته با توجه به این مسئله که بیشتر مراجعان خانم ها هستند؛ این دادگاه دارای قاضی زن میباشد تا مسائل راحت تر مطرح ، درک و حل و فصل شوند.

دادگاه کیفری: در اینجا برخلاف شکایات حقوقی، شکایات کیفری مشمول جرم میباشد و برای آن قرار مجازات مانند حبس، شلاق، قصاص و غیره مشخص می شود. 

در جرایم مالی، اگر مجرم به زندان محکوم شود،و یا به سلب خدمت و انفصال خدمت محکوم شود در حوزه جرایم کیفری قرار می گیرد.

دادگاه های کیفری به پنج دادگاه تقسیم می شود که شامل:

۱. دادگاه کیفری یک

۲. دادگاه کیفری دو

۳. دادگاه اطفال و نوجوانان

۴.دادگاه نظامی 

۵.دادگاه انقلاب 

 می باشند و به اختصار هرکدام را توضیح می دهیم:

دادگاه کیفری یک : شاکله این دادگاه به این صورت است که با یک رئیس و سه تا مستشار که همه آن ها قاضی هستند تشکیل می شود و به جرایمی که مجازات آن ها شامل موارد زیر است می پردازد:

یعنی به هر جرمی که مجازات آن قصاص نفس، اعدام، سنگسار و سلب حیات است. و همچنین جرایم سرقت که مستحق مجازات حد سوم ارتکاب سرقت یا حبس ابد می باشد. و نیز جرایم سرقت که مستحق مجازات حد برای بار اول و دوم یا قطع عضو است.و همینطور به جنایات عمدی که مربوط به تمامیت جسم مضروب و یا حداقل به میزان نصف دیه کامل فرد باشد. و در نهایت تخلفاتی را شامل میشود که مجازات تعزیری درجه ۱ تا ۳ مستحق هستند.

هر کدام از دو طرف دعوا در جرایم کیفری درجه یک، برای دفاع از حق خود تا سه وکیل کیفری میتوانند داشته باشند.

دادگاه کیفری دو : این دادگاه تنها یک قاضی دارد. اما دادستان، معاون دادستان و نیز یکی از دادیاران در روند دادرسی از صدور کیفر خواست میتوانند در رابطه با اتهامات مطرح شده، دفاع نمایند. 

مطابق با ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه کیفری دو صلاحیت دارد به تمامی جرایم رسیدگی کند، مگر آن دسته از جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه دیگری باشد.

دادگاه اطفال و نوجوانان : اگر خاطی زیر هجده سال باشد به وضعیت او در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود. شرایط در این دادگاه به این صورت است که علاوه بر قاضی، حضور حداقل چهار مشاور که در حیطه های روانشناسی، مددکاری اجتماعی، جرم شناسی، علوم تربیتی و آشنایی به امور تربیتی کودکان و نوجوانان ضروری می باشد.

در این قسمت به این مسئله می پردازیم که اگر طفل و یا نوجوان به یکی از جرایم زیر متهم باشد، دادگاه حضور وکیل را در فرآیند دادرسی ضروری می داند:

الف- جرایم با مجازات سلب حیات

ب- جرایم با مجازات حبس ابد

ج- جرایم با مجازات قطع عضو

د- جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیشتر از آن

ه- جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۶

و- جرایم اعم از عمدی و غیر عمدی مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل

دادگاه نظامی: در صورتی که مجرم کسی باشد که مرتبط با وظایف و مسئولیت های نظامی و انتظامی باشد به دادگاه نظامی ارجاع داده می شود. 

مطابق با اصل ۱۷۲ قانون اساسی، دادگاه نظامی به منظور رسیدگی‏ به جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی یا انتظامی‏ اعضای ارتش، ژاندارمری، شهربانی و سپاه‏ پاسداران انقلاب اسلامی محاکم نظامی مطابق‏ قانون تشکیل می‏ گردد ولی به جرایم عمومی آنان‏ یا جرایمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب‏ شوند در محاکم عمومی رسیدگی می‏شود.

دادستانی و دادگاه های نظامی، بخشی از قوه‏ قضائیه کشور هستند و اصول مربوط به این قوه‏ را شامل میشوند. دادگاه های نظامی از حساسیت بسیار بالایی برخوردار میباشند و در آن ها برای خاطی هیچ گونه انعطافی وجود ندارد.

دادگاه انقلاب : پس از انقلاب اسلامی ایران، وجود دادگاهی برای صیانت از هنجارها، ارزش ها و امنیت جمهوری اسلامی به ضرورت احساس شده و لذا دادگاه انقلاب برای رسیدگی به جرایم این حیطه با نگاه ویژه قضایی تشکیل شد.

مطابق با قانون ۳۰۳ آیین دادرسی کیفری این دادگاه متناسب با موارد زیر تشکیل می شود:

۱- جرایمی که علیه امنیت داخلی و خارجی‌ لحاظ می شوند و شامل محاربه و افساد فی ‌الارض، بَغی، تبانی و اجتماع علیه حکومت اسلامی، احراق و تخریب اموال و اقدام مسلحانه به قصد مقابله با نظام جمهوری اسلامی می باشد.

۲- توهین به بنیان گذار انقلاب اسلامی، امام خمینی و همچنین مقام معظم رهبری جرم شناخته شده و در دادگاه انقلاب به جرم، مجرم رسیدگی می شود.

۳- کلیه ‌ی جرایم مربوط به حمل، نگهداری، ساخت و قاچاق مواد مخدر مشمول صلاحیت این دادگاه است. همچنین با توجه به اثرات مخربی که قاچاق اسلحه و مهمات و موادی چون اسپری اشک آور و شوکرهای برقی دارند، حمل و قاچاق این نوع از اقلام نیز تحت عنوان اقلام و مواد تحت کنترل در صلاحیت این دادگاه است.

۴- براساس ماده ۴۴ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز رسیدگی به جرائم قاچاق کالا و ارز سازمان یافته و حرفه ای، قاچاق کالای ممنوعه و ارز مستلزم حبس یا انفصال از خدمات دولتی در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب است.

شورای حل اختلاف: برای ایجاد سهولت و سرعت بخشیدن به رفع برخی اختلافات اشخاص حقیقی و حقوقیِ غیر دولتی، قوه قضاییه نهادی را به نام شورای حل اختلاف تشکیل داده که با حضور یک رئیس، دو عضو اصلی و دو عضو علی البدل در شهر ها و روستا ها شکل میگیرد. تا با دعوت به سازش و صلح مشکلاتشان را حل نمایند.

 با توجه به گسترده بودن و پیچیده بودن اختلافات و جرم هایی که افراد به صورت ناخواسته با آن درگیر می شوند، حضور یک حقوقدان، وکیل خوب و خبره برای رسیدگی به پرونده های حقوقی در هر سطحی لازم و ضروری است.

 بنابراین طبق مسائلی که مطرح شد در نتیجه تفاوت دادگاه و دادسرا را میتوان اینطوری ترسیم نمود:

تفاوت دادگاه و دادسرا، آن است که، دادسرا، به ریاست دادستان، اداره شده و تنها صلاحیت صدور قرار را دارا می باشد؛ در حالیکه دادگاه، صلاحیت صدور قرار و حکم را خواهد داشت. دادسرا موظف است، در مورد مجرمیت یا عدم مجرمیت متهم، تحقیق نموده و قرار مجرمیت را به همراه کیفر خواست، به دادگاه، ارسال کند و دادگاه به جرم مطروحه رسیدگی کرده و رای صادر می نماید

دادسرا، وظیفه کشف جرم را بر عهده داشته و دادگاه، چنین مسئولیتی ندارد. به بیان دیگر، دادسرا موظف است، در مورد مجرمیت یا عدم مجرمیت متهم، تحقیق نموده و قرار مجرمیت را طی کیفر خواست، به دادگاه، ارسال نماید. سپس، دادگاه کیفرخواست را بررسی نموده و حکم مقتضی را صادر می کند. 

و اینکه زیر مجموعه های آنان از انواع دادسراها و دادگاه ها نیز همانطور که شرح آن گذشت با هم متفاوتند و عناوین منحصر به فرد دارند.

نتیجه 

نتیجه ای که از مباحث مطرح شده می توان گرفت این است که بدون دانستن مسائل حقوقی اگر وارد آن شوید و یا برای حل مشکلات حقوقی و دادگاهی خود که دچار آن شدید اگر دانش آن را نداشته باشید و تحقیق نکنید و با مشاوری که در این زمینه مهارت دارد مشورت نکنید نه تنها مشکل شما حل نخواهد شد بلکه پرونده قضایی شما پیچیده تر می شود. چون راهکارها را نمی دانید.

برای این منظور توصیه می کنیم با مشاورین تیم وکلای کارپردازان مشورت کنید تا سریع تر و بهتر، از مشکلی که دچار آن شده اید عبور کنید.

Powered by Froala Editor