انحصار وراثت چطور انجام میشود؟

مقدمه:

با سلام و عرض تشکر از انتخاب شما جهت مطالعه مقاله تیم ما.

از اینکه برای بالا بردن دانش خود این مقاله را انتخاب نمودید از شما سپاسگزاریم.در این مقاله میخواهیم به مفاهیم ارزشمند انحصار وراثت که بسیار کاربردی هم هست بپردازیم.در این مقاله خواهید دانست که انحصار وراثت چه معنایی دارد و نحوه انجام آن به جه صورت خواهد بود. و اینکه شرایط اولیه انحصار وراثت چگونه است. و وصیت متوفی و شرایط تقسیم ارث با وجود وصیت نامه چگونه می شود و قبل از مراجعه به دفاتر قضایی، انحصار وراثت به چه صورت می تواند شکل بگیرد.

با تیم وکلای کارپردازان دادگستری همراه باشید و در صورتی که لازم می دانید در این امر حتماً با وکیل خانواده و مشاورین  ما مشورت کنید تا مشکلات شما برطرف گردد.

تعریف انحصار وراثت در نظام اجتماعی کل کشور

چون مفهوم انحصار وراثت یک مفهوم عام می باشد لازم می دانیم ابتدا به یک معنای کلی تری بپردازیم که تقریباً به تاریخچه کشور عزیزمان ایران بر می گردد که چقدر حقوق این مردم عزیز توسط پادشاهان گوناگون از بین رفت و چه خیانت ها که کرده اند و چه بلاها که در این کشور بر سر مردم ما آورده اند.

انحصار وراثت یک مفهوم عام اجتماعی است که به وجود آمدن و تثبیت یک سلسله مکمل از اقدامات و موقعیت های اقتصادی و اجتماعی منجر میشود که از طریق آن، یک خانواده یا گروه محدودی از افراد برای مدتها یا نسلها به طور انحصاری به دست آوردند و کنترل دارایی ها، منابع و فرصت های اقتصادی و اجتماعی را دست یافته و در نتیجه، دسترسی دیگران به این منابع و فرصتها محدود شده بود.

در ایران، در قبل از انقلاب انحصار وراثت در نظام به عنوان یک مسئله اجتماعی و اقتصادی مهم تلقی میشد. تاریخچه سلطه خانوادههای خاص بر بخشهای گوناگون از اقتصاد کشور، به وجود یک نظام اقتصادی غیر عادلانه و نابرابر را به همراه داشته است. این وضعیت منجر به افزایش تفاوتهای اقتصادی و اجتماعی بین طبقات مختلف جامعه شده و باعث شده است که بخش عظیمی از جامعه به دلیل عدم دسترسی به فرصتهای مناسب و منابع اقتصادی، در شرایط فقر و نابسامان زندگی کنند.

انحصار وراثت در ایران به دلیل عوامل مختلفی نظیر فساد، تبعیض اجتماعی و سیاسی، تفکرات قدرتمندانه خانوادهای، عدم شفافیت در ساختار قدرت و ... رو به گسترش بوده است. این مسئله باعث شده است که بسیاری از افراد و خانوادهها به دلیل عدم دسترسی به فرصتهای مناسب، از جمله آموزش، بهداشت، کار، مسکن و ... در شرایط نابسامان و ناعادلانه زندگی کنند.

برای رفع این مشکل، نیاز به تغییر سیاستها و ساختارهای اقتصادی و اجتماعی در کشور و ترویج اصول عدالت، شفافیت، حسابرسی دقیق و ...بوده است و همچنین لازم بود تا برای تضمین حقوق همگانی و دسترسی برابر به فرصتها و منابع، برنامهها و سیاستهای مناسب تری تدوین شود.

 بعد از انقلاب اسلامی به حول و قوه الهی و تلاش افراد با ایمان و جانبازی شهدای عزیزمان این چالش ها تا حدودی برطرف شده است. هر چند در طول این سال ها افراد زیادی به اسم دین بی عدالتی کرده اند و حق مسلم مردم را تضییع نموده اند اما با عنایت خداوند متعال و رهبری حضرت امام خمینی (ره) و در ادامه نهضت ایشان با رهبری هوشمندانه و قدرتمند حضرت امام خامنه ای (حفظه الله) و بصیرت مردم فهیم و عزیز ایران اسلامی، توطئه های دشمنان چه جاسوسان داخلی و چه بدخواهان خارجی یکی پس از دیگری خنثی شده و به مرور حق تضییع شده ملت به آنان به لطف الهی تا حدودی باز گشت و تا ظهور حضرت مهدی (عج) ادامه دارد که در آن زمان همه مردم با عدالت و رهبری حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به حق واقعی خود به طور کامل خواهند رسید.

تعریف انحصار وراثت در عرف خانواده های اجتماع

 انحصار وراثت یکی از اصطلاحات علم حقوق می باشد و به معنای تعیین تکلیف کردن میراث هرکس پس از وفات اوست. رسیدگی نمودن به این مسئله از ناحیه مراجع قانونی است. که با مراعات تشریفاتی که در قانون ثبت شده است آن را «انحصار وراثت» نامند. و رای صادر شده را به عنوان《تصدیق》یا 《گواهی انحصار وراثت》مینامند. بعد از اینکه افراد ورثه طبق قانون مشخص شده اند، وارثان این حق را دارند که اموال شخص وفات یافته را طبق سهم قانونی خود تقسیم نمایند.

مرجع قانونی که برای گرفتن گواهی وفات و تصدیق انحصار وراثت، باید ورثه به آن مراجعه کنند، شورای حل اختلاف می باشد.

در اثر وفات انسان، اموال او به صورت قهری به وُرّاث منتقل میشود. به جهت این که برای وراث این امکان به وجود آید که بتوانند سهم الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، ابتدا لازم است وارث منحصر بودن ایشان و سهم الارث هر یک از ایشان در دادگاه مورد بررسی قرار گیرد و اثبات گردد. در این مورد  دادگاه های مربوط به این موضوع پس از رسیدگی، گواهینامهای را به نام تصدیق انحصار وراثت صادر می کنند که در اختیار اشخاصی که ذینفع هستند قرار خواهد گرفت. 

معنای انحصار وراثت در علم حقوق عبارت است از روش شدن تعداد وراث متوفی توسط مراجعی که صلاحیت آن را دارند.

وفات یا فوت:

در این مقاله به جای لفظ فوت از وفات استفاده می شود زیرا که معنای دقیق کلمه فوت یعنی نابودی. در حالیکه انسان بعد از مرگ از این جهان به جهانی دیگر رحلت می کند و نابود نمی شود.

اما معنای وفات یعنی اخذ شیء بتمامه، که همین شخص، بدون هیچ کمی و کاستی به عالمی دیگر منتقل می شود و فقط جسم عنصری او بعد از انصراف نفس از او در زمین دفن می شود. پس اگر به جای واژه فوت یا گواهی فوت و امثال آن از واژه وفات و گواهی وفات استعمال نمودیم دلیلش این نکته بود که بیان کردیم.

 انحصار وراثت چطور انجام میشود؟

به طور کلی مراحل انحصار وراثت به شرح زیر می باشد:

الف) دریافت نمودن گواهی وفات و تکمیل مدارک:

اولین مرحله ای که باید طی شود برای دریافت نمودن گواهی انحصار وراثت، صدور گواهی وفات است که توسط ثبت احوال انجام می شود. طبق قانون ارث در ایران بعد از وفات شخص متوفی، دلیل وفات و تاریخ وفات او در سیستم الکترونیکی اداره ثبت احوال کشور ثبت می گردد. بعد شناسنامه فرد متوفی، باطل شده و گواهی وفات صادر می شود و به یکی از وراث یا وکیل او داده میشود. این روند که بیان کردیم یکی از مدارک لازم جهت درخواست انحصار وراثت میباشد.

طبق ماده 22 قانون ثبت احوال: وفات هرکس اعم از ایرانی یا خارجی و همچنین ولادت طفلی که مرده به دنیا آمده یا بلافاصله پس از ولادت بمیرد باید به مامور یا نماینده ثبت احوال اعلام شود. وفات ایرانیان در خارج از کشور به ماموران کنسولی محل اقامت یا به نزدیکترین ماموران کنسولی ایران یا به سازمان ثبت احوال کشور اعلام میشود.

گواهی وفات را نوعاً به یکی از اعضای خانواده، یا مالک مکانی که متوفی در آن وفات یافته، و یا ماموران انتظامی محل و یا کارکنان آن قبرستانی که قرار است در زمین آن دفن شود تحویل داده میشود.

ب) دادخواست انحصار وراثت در دفتر خدمات قضایی:

پس از اینکه تعداد ذی نفعان معین گردید، ورثه فرد متوفی، باید دادخواست خود را در دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت نمایند.

ج) مراجعه به شورای حل اختلاف:

انحصار وراثت یک امر حقوقی است و رسیدگی به آن در مراجع قضایی انجام میگیرد. مراجع قضایی که در این مورد، وظیفه رسیدگی به دادخواست انحصار وراثت را دارا هستند، شوراهای حل اختلاف است.

 ورثه های فرد متوفی یا وکیلشان باید بعد از دریافت گواهی وفات به شورای حل اختلاف آخرین شهری که محل زندگی متوفی بوده است مراجعه کنند. در این مرحله وُرّاث باید فرم دادخواست را تکمیل نمایند و به همراه مدارک شناسایی کل ورثه ، و گواهی وفات متوفی، به انضمام عقدنامه و وصیت نامه متوفی به شورای حل اختلاف تحویل دهند.

طبق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی:دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه میشود که اخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن محل بوده و اگر اخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است.

د) مشخص شدن تعداد ورثه:

برای دریافت نمودن گواهی انحصار وراثت لازم است مشخص شود که آیا متوفی ورثه دیگری هم دارد یا خیر؟ در این مرحله از دادگاه مراجع قضایی بعد از بررسی نمودن اسناد و مدارک ارائه داده شده با هزینهی خود وراث،  در روزنامه های کثیرالانتشار آگهی انحصار وراثت میدهند که در صورتی که ورثه دیگر وجود داشته باشد، مطلع شده و به دادگاه مورد نظر مراجعه کند تا با بررسی ادعایش او را در لیست وراث قرار دهند.

اگر پس از یک ماه کسی مراجعه نکند گواهی انحصار وراثت صادر میشود. در شرایطی که متوفی در کلان شهر یا شهر های بزرگ وفات کند این نوع آگهی ها در روزنامه کثیرالانتشار به چاپ می رسد. اما در صورتی که متوفی در یک روستا وفات یابد آگهی وفات او به صورت چاپی در محلی مناسب نصب میشود تا در دید همهی اهالی محل و ورّاث باشد.

ه) تایید ورّاث:

یکی دیگر از مراحل انحصار وراثت تائید شدن وراث می باشد. در این جا باید به همراه فرمی که از شورای حل اختلاف (که در محل زندگی فرد وفات یافته شده) دریافت کردهاند با مدارکی دیگر مثل گواهی وفات شخص متوفی، و اصل و کپی شناسنامه و اصل و کپی کارت ملی همهی وراث، به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنند.

در دفتر اسناد رسمی دو شاهد که همهی وراث را میشناسند باید حضور داشته باشند و برگهءاستشهادیه انحصار وراثت را امضا نمایند. این استشهادیه برای این است که شاهدان با امضا نمودن و گواهی دادن، وراث شخص متوفی را به صورت رسمی و قانونی تائید می کنند تا دفتر دار اسناد رسمی شهادت نامهای را تنظیم نماید که برای مراحل بعدی شورای حل اختلاف لازم است.

و) تعیین مالیات بر ارث:

یک لیست کامل باید از تمام داراییهای متوفی تهیه گردد. و اموال منقول و غیر منقول مشخص شود و برای مشخص نمودن تکلیف مالیات بر ارث، یکی از وراث باید به اداره دارایی برود. مالیات هم بر اساس این که هر یک از وراث چه نسبتی با شخص متوفی دارند تعیین میشود.

در این مرحله رسید و کاغذی که از اداره دارایی دریافت میکنند برای ادامه کار انحصار وراثت و مراجعه دوباره به شورای حل اختلاف لازم است. 

 لیست اموال معاف از مالیات و دارای مالیات بر ارث

اموال دارای مالیات بر ارث: سپردههای بانکی، اوراق بهادار، وسایل نقیله (از هر نوع)، املاک و… دارای مالیات بر ارث می باشند.

اموال دارای معاف از مالیات: وجوه بازنشستگی، وظیفه، پسانداز خدمت، مزایای پایان خدمت و اثاث منزل متوفی معاف از مالیات بر ارث می باشند.

مراجعه مجدّد به شوای حل اختلاف:

در این مرحله از روند کار، وکیل انحصار وراثت یا یکی از وراث متوفی، به نمایندگی بقیه ورّاث با در دست داشتن مدارکی که در بالا بیان شد و در ادامه هم ذکر میکنیم می تواند به شورای حل اختلاف محل مراجعه کند و حضور یافتن همهی وراث در اینجا ضروری و لازم نیست. 

لیست مدارک تهیه شده هم به این صورت می باشد:

☆فرم مخصوصی که در دفتر اسناد رسمی دریافت شد که همهی وراث و شاهدان آن را امضا کردند.

☆کپی و اصل شناسنامه همهی وراث

☆کپی برابر اصل همسر فرد متوفی

☆گواهی فوت متوفی

☆گواهی مالیات بر ارث

☆دادخواست گواهی انحصار وراثت

شرایط اولیه انحصار وراثت:

با توجه به مراحلی که در بالا آنها را شرح دادیم شرایط اولیه انحصار وراثت با تکمیل نمودن مدارک مورد نیازی که ذکر کردیم و تقدیم گواهی آنان به شورای حل اختلاف، مراحل و شرایط اولیه آن پایان می یابد.

انحصار وراثت قبل از مراجعه به دفاتر خدمات قضایی:

در انتهای این مراحل باید ذکر کنیم که یکی دیگر از مراحل انحصار وراثت قبل از مراجعه به دفاتر خدمات قضایی می باشد و آن، این است که متقاضی ، استشهادیه ای را در خصوص منحصر بودن ورثه به افراد معرفی شده ، تهیه کرده و با معرفی دو نفر شاهد ، آن را در دفتر خانه اسناد رسمی ، تنظیم می نماید . فرم استشهادیه مخصوص گواهی انحصار وراثت ، از طریق همان دفتر اسناد رسمی قابل تهیه است.

وصیت متوفی و شرایط تقسیم ارث با وجود وصیت نامه:

نگارش وصیت نامه توسط خود شخص وفات یافته شده، یکی از راههایی است که تعیین تکلیف نسبت به تقسیم ارث و بخشی از اموال او از این طریق ممکن است. با نوشتن این سند که قانونی هم هست، ورثه موظف هستند اقدامات بعد از وفات را با در نظر گرفتن مفاد آنچه در وصیت ذکر شده، به انجام برسانند.

تقسیم ارث بر اساس وصیت نامه متوفی تابع یک سری شرایطی است که اکنون به آنها اشاره میکنیم:

ماهیت وصیت نامه:

هر نوع نوشته و یا سندی که توسط شخص متوفی تنظیم گردد و در آن، نسبت به اقدامات بعد از وفات، مطالبی بیان گردد، به عنوان وصیت نامه باید مورد توجه قرار بگیرد. بدیهی است وصیت به اموال شخص متوفی اختصاص ندارد یعنی فقط در این زمینه نیست که می تواند وصیت کند بلکه مُوَرِّث میتواند در خصوص موضوعات دیگر نیز در وصیت نامه خود تعیین تکلیف کند. با این وجود آنچه به عنوان موضوع تقسیم ارث و وصیت نامه مطرح است، آن دسته از اموالی است که بعد از وفات و کسر دیون، برای ورثه باقی میمانند.

از جمله امتیازاتی که وصیت برای شخص موصی(وصیت کننده) ایجاد میکند، امکان اصلاح نمودن این متن قانونی است. یعنی مورث میتواند تا وقتی که در قید حیات است، متن وصیت نامه خود را تغییر دهد یا با تغییر شیوه تنظیم وصیت نامه، برای آن اعتبار بیشتری را ایجاد نماید.

تقسیم اموال:

بعد از کسر شدن دیون و پرداخت کلیه واجبات مالی و عبادی شخص متوفی، نوبت تقسیم اموال بین ورثه است. تقسیم اموال شخص وفات شده، ممکن است به صورت توافقی باشد و یا به صورت قانونی انجام گیرد. با تقسیم شدن ارث به صورت توافقی ورثه در توافق حق دارند سهم خود را با در نظر گرفتن مفاد قانون یا توافقات خودشان تعیین نمایند. در نتیجه ورثه با تنظیم نمودن تقسیم نامه ارث به صورت توافقی ، سهم خود را از اموال شخص متوفی مشخص میکنند.

ورثه موضوع تقسیم ارث در وصیت نامه:

ورثه موضوع صلح نامه تقسیم ارث در ماده ۸۶۲ قانون مدنی ایران اسلامی مورد اشاره قرار گرفتهاند. با توجه به متن ماده ای که ذکر شده، ورّاث متوفی در سه طبقه زیر قرار میگیرند:

☆ طبقه اول: پدر، مادر و فرزندان متوفی به همراه نوهها و نبیرهها

☆ طبقه دوم: جد و جده، برادر و خواهر متوفی و فرزندان آنها

☆ طبقه سوم: عمو، عمه، خاله و دایی متوفی و فرزندان آنها

برای هر یک از این طبقات، درجاتی تعیین شده است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد. توجه کنید که در صورت حضور هر یک از وراث حاضر در طبقات بالاتر، طبقات پایینتر از اموال متوفی سهمی نخواهند برد. به علاوه اینکه با حضور هر یک از درجاتی که در ادامه بیان می کنیم نوبت به درجات بعدی نمیرسد مگر آنکه مثلاً:

☆ ورثه شخص وفات یافته شده تنها پسر عموی ابوینی او و عموی ابی باشند. در این صورت فقط پسر عمو سهم دارد اما عمو از اموال شخص متوفی سهمی نمیبرد.

☆ و یا تنها پدر و مادر متوفی و نوهها در قید حیات باشند و هیچ یک از فرزندان او در قید حیات نباشند در این مورد علاوه بر پدر و مادر متوفی، نوهها نیز از اموال سهم خواهند برد.

درجات طبقه اول در تقسیم ارث:

1.درجه اول: پدر، مادر، فرزندان متوفی

2.درجه دوم: اولاد فرزندان (نوهها)

3.نبیرهها

درجات طبقه دوم در تقسیم ارث:

1.درجه اول: جد و جده، برادر و خواهر

2.درجه دوم: پدر و مادر جد و جده و فرزندان برادر و خواهر

درجات طبقه سوم در تقسیم ارث:

1.درجه اول: عمو، عمه، خاله و دایی

2.درجه دوم: فرزندان آنها

نتیجه

از فرآیند بحث های حقوقی، بعد از شرح آن همیشه به یک نکته مشترک در نتیجه گیری این بحث ها خواهیم رسید و آن اینکه ورود به مباحث حقوقی بدون مشورت مشاورین با تجربه و خِبره اشتباه و خطاست که گاهی این اشتباهات منجر به خسارات بدون جبران می شود.مثلاً گاهی اوقات در روند پرونده های حقوقی مسائلی وجود دارد که اگر با مشورت وکیل آنلاین باتجربه و یا با همراهی وکیلی قوی باشد آن فرصت ها را درست تشخیص داده و از آن ها به نحو صحیح و به نفع موکل خود استفاده خواهد کرد. اما اگر شخص بدون مشورت و همراهی وکیل کار قضایی خود را بدون دانش صحیح و کامل پیش ببرد احتمال فراوان وجود دارد که به سبب بی تجربگی روند پرونده او طولانی تر گردد و هم  موجب خسارت های دیگر شود.

پیشنهاد ما این است که برای سرعت بخشیدن به کار حقوقی خود و انجام آن به نحو صحیح حتماً با مشاورین با تجربه ما در تیم وکلای کارپردازان دادگستری مشورت نمایید تا در کنار آنها با آرامش خاطر بهتری مسائل حقوقی خود را دنبال کنید.