معرفی انواع دادسرا

1-سوابق تاریخی دادسرا

اولین دادسرا در کشور فرانسه تاسیس شد پس از تاسیس دادسرا در فرانسه بسیاری از کشورها تصمیم گرفتند که به تقلید از فرانسه دادسرا تاسیس کنند. امروزه در جهان کمتر کشوری است که فاقد دادسرا باشد.

اولین دادسرا در ایران در سال 1290هجری شمسی در قانون اصول محاکمات جزایی پیشبینی شد اما در سال 1373 دادسرا فقط در امور مربوط به نظامیان،روحانیون و دیوان عالی کشور توانست دوام خود را حفظ کند و دیگر در سایر امور از قانون ایران با تصویب مجلس برچیده شد.اما درسال 1381 مسئولین قوه قضائیه و نمایندگان مجلس به این نتیجه رسیدند که وجود دادسرا در کشور برای همه امور ضرورت دارد و فقط برای امور مربوط به نظامیان،روحانیون و دیوان عالی کشور کافی نیست.

پس از مرور کوتاهی از سوابق تاریخی دادسرا به تعریف دادسرا و ارکان آن میپردازیم.

2-تعریف دادسرا و ارکان آن

بررسی یک پرونده کیفری از ابتدای امر تا به سر انجام رساندن آن در 3 مرحله صورت میگیرد که عبارتند از: 

·  تحقیقات مقدماتی که شامل کشف جرم،تعقیب متهم و تحقیق از وی میشود.

·  دادرسی و صدور حکم.

·  اجرای حکم.

دادسرا در مرحله اول بررسی یک پرونده کارایی دارد این نهاد نه تنها مانع از تضییع حقوق زیان دیده نمی شود بلکه مانع تضییع حقوق متهم نیز میشود.

تعریف دادسرا:اساتید حقوق دادسرا را ارگانی میدانند که وظیفه آن حفظ حقوق مردم و نظارت بر حسن اجرای قوانین است.

قانون اصلاح تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب دادسرا را عهده دار کشف جرم،تعقیب متهم،اقامه دعوی از جنبه حق الهی و حفظ حقوق عمومی و حدود اسلامی و اجرای حکم و همچنین رسیدگی به امور حسبیه بر اساس قانون تعریف میکند. به طور کلی اگر در چند کلمه بخواهیم وظیفه دادسرا را بیان کنیم آماده سازی و تسهیل در رسیدگی دادگاه را فراهم میکند.حال که با تعریف دادسرا آشنا شدیم اینک به شرح ارکان دادسرا میپردازیم.

دادستان:مقام قضائی می باشد که مدعی العموم محسوب میشود و باید بر اجرای صحیح قوانین و تعقیب کیفری مجرمین نظارت داشته باشد شایان به ذکر است که دادستان ریاست دادسرا را بر عهده دارد.

برای حضور وکیل متخصص دعاوی کیفری در دادسرا میتوانید به موسسه حقوقی تیم وکلا مراجعه کنید و وکیل کیفری برای رسیدگی به پرونده خود را انتخاب کنید.

وظایف دادستان

 کشف جرم و شروع به تعقیب کیفری بزهکاران.

اعلام جرم در مواردی که جرم جنبه حق الهی دارد.

نظارت بر انجام تحقیقات مقدماتی و دادن تعلیمات به بازپرس.

تایید یا عدم تایید برخی از قرارهای صادره از ناحیه دادیار یا بازپرس.

ضبط وثیقه و اخذ وجه التزام و وصول وجه الکفاله.

اجرای احکام کیفری.

پیشنهاد آزادی مشروط.

لغو تعلیق اجرای حکم.

ریاست و نظارت بر ضابطین دادگستری از حیث وظایفی که به آن ها سپرده شده است.

معاون دادستان: مقام قضائی است که در غیاب دادستان جانشین او می شود. و انجام بخشی از وظایف دادسرا تحت نظارت دادستان بر عهده او است.

دادیار: مقام قضائی است که به نمایندگی از دادستان انجام وظیفه می کند و معمولا در جرایم غیر مهم اقدام به انجام تحقیقات و جمع آوری دلایل چه له و چه علیه متهم می کند.

بازپرس:مقام قضائی است که تحقیقات مقدماتی جرایم مهم بر عهده او می باشد و تحت نظارت دادستان وظایف قانونی خود را انجام می دهد.

دادیار و بازپرس تحقیقات مقدماتی را پس از ارجاع پرونده از سوی دادستان به آن ها آغاز می کنند و در نهایت قراری مبنی بر مجرمیت متهم یا عدم مجرمیت وی صادر می کنند که این قرار باید به سمع و نظر دادستان برسد اگر قرار را صحیح بداند موافقت خود را اعلام می کند و اگر قرار را اشتباه بداند عدم موافقت خود را اعلام می کند.

اگر قرار از سوی دادیار صادر شود و دادستان موافقت نکند دادیار مکلف به تبعیت از دادستان است ولی اگر قرار مزبور از طرف بازپرس صادر شود و دادستان موافقت نکند حل اختلاف حسب مورد با دادگاهی است که پرونده در آن در حال رسیدگی است. 

اینک که با تاریخچه دادسرا در جهان و ایران وتعریف دادسرا و ارکان آن آشنا شدیم به آخرین بخش این مقاله یعنی انواع دادسرا و وظایف هریک می رسیم.

3-انواع دادسرا و وظایف هر یک

در یک طبقه بندی کلی ما دادسرا را در تشکیلات قضائی ایران به 4 دسته تقسیم می کنیم که عبارتند از:

دادسرای دیوان عالی کشور 

دادسرای نظامی

دادسرای ویژه روحانیت

دادسرای عمومی و انقلاب

قبل از شرح این دادسرا ها به طور مفصل لازم است بدانید که اقسام دادسرا مثل دادسرای ویژه کارکنان دولت یا دادسرای جرایم پزشکی به معنای اخص همانند 4 مورد فوق جز دادسرا ها نیست بلکه این دادسرا ها شعبه ای از دادسرای عمومی و انقلاب است که صلاحیت رسیدگی به این موضوعات را دارد . توجه بفرمایید که این شعبه ها اجازه رسیدگی به جرایمی غیر از جرایم تعریف شده در خصوص دادسراها که برایشان در نظر گرفته شده است را دارد اما اگر جرمی رخ دهد که در صلاحیت دادسرای نظامی باشد دیگر نمی توان آن را ارجاع داد به دادسرای عمومی و انقلاب به طور کلی اگر بخواهیم به صورت عامیانه برای درک بهتر مطلب موضوع را بیان کنیم به این ترتیب می شود که دادسراهای اختصاصی صلاحیت رسیدگی به دعاوی عمومی را ندارند اما دادسرا های تخصصی که شاخه ای از دادسرای عمومی و انقلاب هستند صلاحیت رسیدگی به دعاوی عمومی را دارند.

دادسرای دیوان عالی کشور: این دادسرا در معیت دیوان عالی تشکیل می شود و چون در تهران مستقر است و صلاحیت محلی برای آن تعریف نشده است صلاحیت کشوری دارد یعنی صلاحیت این دادسرا شامل تمام قلمرو حاکمیت جمهوری اسلامی ایران می باشد.

وکلا در پرونده های کیفری نقش بسیار تاثیز گذاری دارند که میتواند در نتیجه پرونده تاثیرگذار باشد،آن ها برای حفظ حقوق متهمان تلاش میکنند.تخصص و تجربه یک وکیل خوب در این زمینه تاثیر مستقیمی بر تمام جوانب پرونده دارد. 

مقامات دادسرای دیوان

دادستان کل کشور: دادستان کل کشور در بین قضات دادسرا از لحاظ سلسله مراتب عالی ترین مقام قضائی را دارد و ریاست دادسرا با آن می باشد. دادستان کل کشور باید مجتهد،عادل،آگاه به امور قضائی باشد. برای انتخاب دادستان کل کشور رئیس قوه قضائیه با مشورت قضات دیوان عالی کشور وی را به مدت 5 سال برمی گزیند.

معاون اول

شش معاون 

تعداد لازم دادیار 

دادسرای نظامی: برای انجام تحقیقات در خصوص جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح در معیت دادگاه نظامی تشکیل می شود. دادسرای نظامی فقط در مرکز استان ها تشکیل می شود ودر سایر شهرستان ها نیز در صورت نیاز با عنوان دادسرای نظامی ناحیه تشکیل می شود. در زمان جنگ دادسراهایی تشکیل می شود تحت عنوان دادسرای نظامی زمان جنگ که این دادسرا نیز در معیت دادگاه های نظامی زمان جنگ تشکیل می شود.

دادسرای ویژه روحانیت: این دادسرا در سال 1366به دستور بنیان گذار انقلاب اسلامی حضرت ایت ا... خمینی تشکیل گردید. آئین نامه این دادسرا درتاریخ سال 1369 به تصویب رهبر انقلاب حضرت ایت ا... خامنه ای رسید و در تاریخ 1384 نیز اصلاحات و الحاقاتی در این آئین نامه اعمال شد. هدف تشکیل از این دادسرا پیشگیری از نفوذ افراد منحرف و تبهکار در حوزه علمیه و حفظ مقام روحانیت می باشد.

وظایف دادسرا

اقدامات لازم جهت پیشگیری از وقوع جرم در محدوده مسائل قضائی

تذکر و برخورد در امور خلاف مقام روحانیت رسیدگی به جرایم روحانیون

شایان به ذکر است که مراکز حوزوی و مساجد و سایر نهاد های مرتبط به امور روحانیون موظف هستند که با این دادسرا همکاری کنند. این دادسرا مستقیم تحت نظارت رهبر معظم انقلاب است و کلا مستقل از تشکیلات قوه قضائیه است اما حقوق و مزایای کارمندان از جانب قوه قضائیه تامین میشود.دادستان کل ویژه روحانیتو حاکم شرع شعبه اول دادگاه ویژه روحانیت از سوی مقام معظم رهبری انتخاب می شود.

دادسرای عمومی و انقلاب: این دادسرا که در معیت دادگاه قرار دارد وظیفه آن حفظ حقوق حقوق مردم است این دادسرا در مقابل 3 دادسرای قبل یعنی دادسرا های اختصاصی می باشد. داد سرای عمومی و انقلاب به شعبه های تخصصی به شرح زیر تقسیم می شوند که بخشی از آنان را ما به طور مفصل بیان می کنیم.

دادسرای ویژه کارکنان دولت:نوعی دادسرای تخصصی است که اختیار رسیدگی به جرایم کارکنان دولتی،مقامات قضائی،اعضای کادر سپاه و ارتش و همه اشخاصی که کارمند دولت محسوب می شوند. مصادیق جرایم کارکنان دولت عبارتند از:اختلاس،کلاهبرداری،سو استفاده از مقام دولتی،صدور گواهی خلاف واقع و......

دادسرای ویژه قاچاق کالا و ارز:وظیفه این دادسرا تعقیب و رسیدگی به جرایم در این زمینه است . مصادیق جرایم قاچاق کالا و ارز عبارتند از:قاچاق مشروبات الکلی،ماهواره و........ می باشد.

دادسرای ویژه جرایم اقتصادی: برای تعریف این دادسرا ابتدا ما باید با تعریف جرم اقتصادی آشنا شویم. جرم اقتصادی عبارت است از جرمی که منافع مالی جامعه را تحت تاثیر قرار دهد و محدود به افراد خاصی نیست مانند:جعل اسکناس،قلب سکه

دادسرای ویژه جرایم پولی و بانکی:وظیفه این دادسرا رسیدگی به جرایمی مثل:پولشویی،ارز،بورس و..... این دادسرا نو پا می باشد و اخیرا به تشکیلات قضائی ما اضافه شده است.

دادسرای ویژه جرائم پزشکی: این دادسرا به جرایم پزشکی و دارویی رسیدگی می کند و مردم جهت شکایت بردن از پزشکان باید به این دادسرا رجوع کنند. این دادسرا به جرایم مربوط به مواد خوراکی و محیط زیست و.... رسیدگی می کند.

دادسرای ارشاد: این دادسرا به جرایمی از قبیل روابط نا مشروع ،زنا و.... رسیدگی می کند و پس از تکمیل تحقیقات پرونده را جهت رسیدگی به دادگاه می فرستد.

دادسرای ویژه اطفال و نوجوانان: یکی از دادسرا های مهم و حساس است به دلیل اینکه،با اطفال و نوجوانان برخورد دارد .در کنار دادگاه اطفال و نوجوانان شعبه ای از دادسرای عمومی به عنوان دادسرای ویژه نوجوان به سرپرستی یکی از معاونان دادستان و با حضور یک یا چند بازپرس تشکیل می شود تحقیقات اشخاص 15تا 18 سال که هنوز به سن قانونی نرسیده اند در این دادسرا انجام می شود و سپس پرونده برای رسیدگی و صدور حکم به دادگاه ویژه اطفال فرستاده می شود شایان به ذکر است که جرایم زنا،لواط،تفخیذ و سایر جرایم منافی با عفت عمومی و نیز جرایم تعزیری درجه7 و8 مستقیم در دادگاه رسیدگی می شود.

به دلیل حساسیت امور قضائی و بحث تخصص باید مراجع رسیدگی جهت تعقیب و بازداشت هر یک به صورت تخصصی امور مربوط به خود را به نحو احسنت دنبال کنند و از ضابطین و کارشناسان خبره نیز در آن امور استفاده کنند تا در اثر عدم تخصص حقی از شخصی ضایع نشود البته برخی از امور هستند که به صورت عام می باشد و همه شعبه های  دادسرا های عمومی و انقلاب صلاحیت رسیدگی به آن موضوع را دارند بر عکس برخی از دادسراهای اختصاصی که فقط اجازه رسیدگی به امور مربوط به خود را دارند. مثلا: دادسرای ویژه کارکنان دولت اگر پرونده عمومی به آن ارجاع شود اجازه تعقیب و بازداشت متهم را دارد ولی اگر جرمی رخ دهد از جانب شخص عادی مثلا:سرقت نمی توان پرونده آن شخص را به دادسرای ویژه روحانیت یا دادسرای نظامی ارجاع داد.زیرا در این دادسراها شرایط خاصی اعمال می شود که امکان دارد بعضا امتیاز برای متهم باشد یا به ضرر متهم باشد مثلا در جرمی در خصوص روحانیون تخفیفی یا ضرری برسد ولی آن تخفیف یا ضرر در دادسرای عمومی و انقلاب برای شخص عادی اعمال نمی شود پس برای رعایت حقوق همه ی اشخاص باید دادسرا ها را دسته بندی کرد و با هر شخص مناسب با مقام اجتماعی(مثلا:روحانی بودن یا نظامی بودن)برخورد کرد تا حق کسی ضایع نشود.